Atai (Nev'izade)

On yedinci yüzyıl Osmanlı şairi, tarihçi ve Hanefi mezhebi fıkıh alimi. 1583 senesinde İstanbul’da
doğdu. Adı Ataullah olup, Nev’i diye meşhur Yahya bin Pir Ali bin Nasuh’un oğludur. Bu sebepten
Nev’izade diye tanınmıştır.
Atai, küçük yaşta ilim tahsiline başlayıp, ilk tahsilini babasından aldı. Sonra, Kafzade Feyzullah
Efendiden ilim öğrendi. Ahizade Abdülhalim Efendiden akli ve nakli ilimleri tahsil edip, yüksek ilmi
dereceye yükseldi. 1605 senesinde İstanbul Canbaziye Medresesi müderrisliğine tayin edildi. 1608
senesinde müderrislikten ayrılıp kadılık mesleğini seçti ve Lofça’ya kadı tayin edildi. 1610 senesinden
sonra sıra ile; Babaeski, Varna, Rusçuk, Silistre, Tekfur Dağı, Hezargrand, Tırnova, Tırhala, Manastır
ve Üsküp kadılıklarında bulundu. 1634 senesinde kadılıktan alınınca İstanbul’a döndü. 1635 (H. 1044)
senesinde İstanbul’da vefat etti. Şeyh Vefa Tekkesi bahçesinde, babasının yanına defnedildi.
Nev’izade Ataullah Efendi, alim ve fazıl bir zat olup, evliyanın büyüklerinden Üsküdar’da medfun Aziz
Mahmud Hüdayi’den manevi feyz aldı. Güler yüzlü hoş sohbetti. Kadılık yaptığı sürede doğruluktan,
adaletten ayrılmadı.
Fıkıh ve tarih ilminde mütehassıstı. Şiir de yazan Atai, bilhassa Fuzuli ve Baki’nin tesiri altındadır.
Mesnevi sahasında bir hamse meydana getirmişse de şiir dili oldukça ağırdır. Birçok kıymetli eserleri
vardır. Eserlerinin bazıları şunlardır:
1. Hadaik-ül-Hakayık fi Tekmilet-iş Şakayık: Eserlerinin en önemlisi ve en meşhur olanıdır. Kanuni
Sultan Süleyman Handan yaşadığı zamana kadar yetişen ulema ve meşayihin hal tercümelerini
anlatır.
2. El-Kavl-ül-Hasen fi Cevab-il Kavl li-Men: Fıkıh kitabı olup, Arabidir.
3- Divan: Yahya Efendiye ithaf etmiş olduğu bu eserinde, kaside, gazel ve diğer nazım türlerinde
şiirleri vardır.
Mesnevi sahasında ise:
1) Alemnüma (Saki-name), 2) Nefhatü’l Ezhar, 3) Sohbet-ül-Ebkar, 4) Heft Han, 5) Hilyet-ül-Efkar
adında beş eseri vardır ve bunlar bir hamse meydana getirirler.