Platin (Pt)

Alm. Platin (n), Fr. Platine (m), İng. Platinum. Yumuşak, işlenebilir, gümüş renkli (gümüş beyazı)
metalik bir element.
Keşfi: Platin, 1735’te Kolombiya’daki altın mâdeni yataklarında İspanyol ilim adamı Antonio de Ulloa
tarafından keşfedildi. On sekizinci asrın ortalarında Avrupalı ilim adamlarının dikkatini çekti ve 1803’te
İngiliz kimyâcı William Wollaston tarafından ilk olarak saf platin elde edildi.
Özellikleri: Sembolü Pt, atom numarası 78 ve atom ağırlığı 195,09’dur. Periyodik tabloda VIII-B
grubunun içinde yer alır. Bu grupta platin gibi altı tâne kıymetli metal vardır: Rutenyum, Rodyum,
Palladyum, Osmiyum, İridyum ve Platin. Bunlar platin grubu metalleri veya kısaca platin metalleri
olarak bilinir. Platin 1769°C’de erir, 3827°C’de kaynar. Oda sıcaklığındaki yoğunluğu, gümüşün
yaklaşık iki katı, 21,46 g/cm3tür. Platin, açık havada oksijen ve kükürt bileşikleriyle kolaylıkla birleşmez
ve bu yüzden mücevheratta gümüş gibi olan parlaklığını kaybetmez. Oda sıcaklığında kuvvetli asit ve
alkalilerden etkilenmez ve aşınmaz, fakat sıcak altın suyunda (Üç hacım HCl ile bir hacım HNO3’ün
karıştırılması ile elde edilir.) çözünür. Yüksek sıcaklıklarda platin, klor, flor, fosfor, arsenik ve kükürtle
reaksiyon verir.
Platin, toz, yumuşak ve katı hâlde elde edilir. Platin siyahı denilen ve platinyum kloritin indirgenmesiyle
elde edilen çok ince siyah bir toz katalizör olarak kullanılır. Geniş bir yüzey veren yumuşak platin güçlü
bir katalizördür. Katı hâldeki platin, mücevheratta olduğu gibi, yumuşak platinin eritilmesi sûretiyle elde
edilir.
Alaşımlar ve bileşimler: Platin, iridyum, palladyum, rodyum, rutenyum, osmiyum, altın, nikel, kobalt
ve tungsten gibi diğer metallerle faydalı alaşımlar teşkil edebilir.
Platin, çok sayıda bileşikler de teşkil edebilir. Bunların çoğunda kendisi oksidasyon hâlinde 2+ veya 4+
değerliklidir. En önemli bileşiklerinden biri hekza kloroplatinik asittir (H2PtCl6). Bu asit, platin metalinin
altın suyunda çözünmesiyle elde edilir. Hekzakloro platinik asit, amonyum hekza kloroplatin,
(NH4)2PtCl6 yapımında kullanılır; bundan da yumuşak platin elde edilir. Hekza kloroplatinik asitle
sodyum nitratın karıştırılıp 500°C’de eritilmesiyle elde edilen ve katı hâlde siyah bir madde olan platin
dioksit, birçok organik bileşiklerin hidrojenle birleştirilmesinde katalizör olarak kullanılır.
Bulunuşu: Altı tâne olan platin grubu metallerine dünyânın her yerinde rastlanabilir. Umûmiyetle aynı
gruptaki bu metallerden birkaç elementi birlikte ihtivâ eden yataklarda çok az miktarda bulunurlar. Bu
altı metalden en kıymetlisi olan platin, dünyâ kabuğunda palladyumdan daha az, fakat diğer
dördünden daha çok bulunur.
Platin taşıyan ana mineraller olarak platin arsenit (sperilit), platik sülfit (kuperit), platin-palladyum
monosülfit (bragit) ve yaklaşık % 80 platin ihtivâ eden tabiî platin sayılabilir. Tabiatta bulunan platinin
çoğu stabil hâlde bulunan Pt-194, Pt-195, Pt-196 ve Pt-198 olarak bilinen dört izotop hâlindedir. Pt-190
ve Pt-192 izotopları ise radyoaktif izotoplarıdır.
Üretim: Dünyâ platin üretiminin hemen hemen tamamı Güney Afrika Cumhûriyeti, BDT ve Kanada
tarafından gerçekleştirilir. Geriye kalan çok az bir miktar ise esas olarak Kolombiya tarafından
üretilmektedir. Dünyâ platin üretimi 1960’lı yıllarda ve 1970’li yılların başında hızla arttı ve yaklaşık 2
milyon onsa (62 ton) yükseldi. O yıllardan bu yana platine karşı hergün artan talep, üretimi teşvik
etmektedir.
Güney Afrika’daki, daha ziyâde Transvaal’daki, cevherler, ortalama bir ton cevher başına 4,65 gram
platin grubu metaller ihtivâ etmektedir. Bu cevherler esas olarak ihtivâ ettikleri nikel, bakır, altın için
değil platin metallerinin çıkarılması için işletilmektedir. Çıkarılan platin metalinin ise % 65’i platin, %
25’i palladyum olmaktadır. Bu bölgede esaslı üretim 1925’te başlamıştır.
BDT’de ise, üretimin çoğu Novilsk ve Petsamo bölgelerinde yapılmakta, bu bölgelerde bulunan bakır
ve nikel cevherinde bir ton cevherde 31 g platin metali bulunmakta ve bunun da % 60’ı palladyum ve
% 30’u platin olarak elde edilmektedir. Bu ülkede, platin üretimi Urallar’da 1820’de başlamış olup, o
günden bu yana BDT esas platin üreticisi ülkeler arasında bulunmaktadır ve dünyâ platin üretiminin %
90’ını elinde tutmaktadır.
Kanada’da yapılan platin üretimi diğerlerine benzemekle berâber, Ontano’da bulunan bakır-nikel-demir
sülfat cevherleri içerisinde bulunan az miktardaki platin metali söz konusu bakır-nikel cevherinin
üretimine, dolayısıyla bu cevherlerin talebine bağlı olarak üretilmektedir. Burada önemli sayılabilecek
miktarda platin üretimine 1900 yılları civârında başlanmıştır.
Güney Afrika, Rusya ve Kanada’da değişik türde platin taşıyan mâden yatakları bulunduğundan,
platinin ve platin grubu metallerin bu cevherlerden elde edilmesi ve birbirlerinden ayrılması ile ilgili
metodlar da farklı olmakta ve bütün bu metodlar bir dizi karmaşık kimyâsal işleme dayanmaktadır.
Kullanılışı: Platin önemli miktarda 1905 yılından îtibâren mücevhercilikte kullanılmaya başlandı. Az
miktarda iridyum gibi bir alaşım elemanı mücevhere ilâve edilir. Çünkü bu şekilde elde edilen alaşım,
saf platinden daha serttir.
Platin, potalarda (mâden eritme kabı), ocaklardaki termometrelerde, kimyâsal analizlerde kullanılan
elektrotlarda, paslanma ve ısıya dayanıklı âletlerin yapımında kullanılır.
Platin katalizörleri, kimyâ sanâyiinde nitrik asit îmâli gibi maksatlarla kullanılmaktadır. Petrol
rafinerilerinde, hassas bir şekilde bölünmüş platin, gazolinin oktan ölçüsüne göre
derecelendirilmesinde, derecesinin yükseltilmesi işleminde katalizör olarak kullanılır. Otomobillerde,
platin-palladyum alaşımı ihtivâ eden katalizörlü çeviriciler, eksoz gazlarından meydana gelen hava
kirliliğini azaltırlar. Yakıt pillerindeki kimyâsal reaksiyonlardan elektrik elde etmek için platin, katalizör
olarak kullanılır.
Platin, elektrikle ilgili bağlantılarda, buji elektrotlarında, platin-kobalt karışımlı bir alaşım ise güçlü
mıknatısların yapımında kullanılır. Elektrik geçirgenliği, istenen camların içerisine platin teller
konularak, bir cam tüpün veya ampulün içine bu şekilde elektrik iletilmesi sağlanır. Cam sanâyiinde
platin, erimiş camın içine konulması, karıştırılması, içinden akıtılarak nakledilmesi işlerinde kullanılır.
Platin rezistanslı termometrelerle -190°C ile 660°C arasında sıcaklıklar, hassas bir şekilde
ölçülebilmektedir.