Selenyum (Se)

Alm. Selen (n), Fr. Sélénium (m), İng. Selenium. Periyodik tablonun VI A grubunda bulunan kimyâsal
bir element. Se sembolüyle gösterilir. 1817 yılında Berzelius tarafından kurşun odalar çamurundan
elde edilmiştir.
Bulunuşu: Tabiatta serbest halde çok azdır. Genellikle kurşun, demir, bakır ve gümüş cevherlerinde
sülfürlerle birlikte selenürler hâlinde bulunur. Kurşun odalar metoduyla sülfürik asit üretimi yapılırken
kurşun odalar çamurunda bir yan ürün olarak açığa çıkar. Sülfit asidiyle elementel hâle indirgenen
selenyum, nitrat asidiyle yükseltgenir. Buradan indirgenme yapılarak elementel selenyum elde edilir.
Özellikleri: Selenyum, periyodik tabloda kükürdün altında bulunur. Atom numarası 34, atom ağırlığı
78,96’dır, elektron düzeni [Ar] 3d10 4s2 4p4 olup, bileşiklerinde 2-, 4+ ve 6+ değerliklerini alır. Atom
ağırlıkları 74, 76, 77, 78, 80 ve 82 olan 6 tâne kararlı izotopu vardır.
Selenyumun, pekçok allotropu vardır. Bunlardan en yaygın olanı metal görünümündeki kristalleşmiş gri
selenyumdur. Yoğunluğu 4,8’dir; 217°C’de erir ve yaklaşık 685°C’de koyu kırmızı dumanlar çıkararak
kaynar. İyi bir ısı ve elektrik iletkenidir. Işığa mâruz kaldığında elektrik iletkenliği artar. Bu özelliğiyle
fotoelektrik hücre olarak kullanılır. Eritilmiş selenyumun âniden soğutulmasıyla amorf yapıda, koyu
kahverengi bir katı elde edilir. Selenyumun bu türü ısı ve elektriği iletmez. Hafifçe ısıtıldığında
kristalleşmiş kırmızı selenyuma dönüşür.
Selenyum, kimyâsal özellikleri bakımından kükürde benzer. Havada mavi bir alevle yanarak selenit
anhidriti (SeO2) verir. Kükürt, fosfor, hidrojen ve halojenlerle birleşir. Metallerle sülfürlere benzeyen
selenürleri verir. Oksijenli kökleri selenit (SeO3
2-) ve selenat (SeO4
2-) sülfit ve sülfat gibi olup,
yükseltgeme vâsıtalarıdır. Hidrojen selenür (H2Se) bir gaz olup, asitlerin metale etkisiyle meydana
gelir. Toksik olup, kötü bir kokusu vardır.
Bakır ve kurşun selenürler hâriç, bütün selenyum bileşikleri toksiktir. Etkileri arseniğinkine benzer.
Kullanılışı: Selenyum metali fotoelektrik pillerde, güneş pillerinde ve fotoğrafçılıkta faydalanılan
pozometrelerde kullanılır. Ayrıca alternatif akımı doğru akıma çevirdiğinden redresörlerde faydalanılır.
Cama az miktarda katıldığında renk giderici olarak iş görür, çok miktarda katıldığında ise sinyal
lambalarında faydalanılan parlak kırmızı bir renk verir. Selenyum ayrıca seramiklerin ve çelik kapların
kırmızı minelerinde, kauçuğun vulkanizasyonunda istifâde edilir. Bileşikleri pigmentlerde kullanılır.
Sodyum selenat (Na2SeO4) krom ve alüminyumun korozyona karşı direncini arttırır.