Sezyum - Cesium (Cs)

Alm. Zäsium (n), Fr. Césium (m), İng. Cesium. Alkali metaller grubundan bir element. Cs sembolüyle
gösterilir. İlk defâ 1860 yılında Drukheim Mâden Sularında Bunsen ve Kirchhoff tarafından
spektroskopik yolla bulunmuştur.
Bulunuşu: Sezyum en bol olarak polusit mineralinde bulunur. Bu mineraldeki nispeti % 28’e kadar
varır. Bulunduğu belli başlı ülkeler Kanada, İsviçre ve Rusya’dır. Bâzı Afrika ülkelerinde de bulunur.
Dünyânın en zengin sezyum kaynağı Manitoba’daki Berniç Gölü olup, burada bulunan 300.000 ton
kadar polusitin yaklaşık % 20’si sezyumdur. Sezyumun daha düşük nispetlerde bulunduğu iki önemli
mineral de karnalit ve lepidolittir.
Özellikleri: Gümüş beyazlığında yumuşak bir metaldir. Erime noktası 28,5°C, kaynama noktası
670°C, yoğunluğu 1,90 g/cm3, atom numarası 55, atom ağırlığı 132,91’dir. Elektron dağılımı [Xe] 6S1
olup, bileşiklerinde 1+ değerliğini alır. Atom ağırlıkları 123Cs’ten 144Cs’e kadar olan 22 izotopu
bilinmektedir.
Sezyum çok düşük iyonlaşma potansiyeliyle en elektropozitif elementtir. Soğuk su ile patlama şeklinde
reaksiyon verir. Su ile reaksiyonundan meydana gelen sezyumhidroksit (CsOH) cama bile etki
edebilen en kuvvetli bazdır.
Sezyum, oksijene karşı çok hassas olup, oda sıcaklığında dahi havada yanarak turuncu renkli sezyum
oksid (Cs2O) meydana getirir.
Elde edilişi: Kimyâsal yoldan sezyum elde edilmesinde en kıymetli metod, sezyum şapının
kalsinasyonu ile meydana gelen CsAl O2’nin magnezyum ile indirgenmesidir. Endüstride polusit
mineralinden bir sürü işlemle sezyum, sezyumklorür bileşiği hâline getirilir. Sonra bu bileşik kalsiyum
ve lityum gibi indirgen bir metalle vakum fırınında ısıtılır. Ayrılan sezyum sonraki bir vakum
destilasyonu ile % 99,9’luk bir saflığa getirilir.
Bundan başka eritilmiş siyanürlerin elektroliziyle de metalik sezyum elde edilir.
Kullanılışı: Yüksek elektropozitif özelliği sebebiyle vakum tüplerinde, oksijen, su ve başka bâzı
maddelerin giderilmesinde kullanılır. Kezâ bâzı fotoelektrik radyo tüplerinde fotosel olarak, bâzı
organik bileşiklerin hidrojenlenmelerinde katalizör olarak kullanılır.
Sezyum terom-iyonik akım jeneratörlerinde ısı enerjisini elektrik enerjisine dönüştürmede kullanıldığı
gibi atom saatleri yapımında da kullanılır. Bu saatler 300 yılda 5 saniye kadar hata yaparlar.
Sezyumun önemli bir kullanma sahası da uzay roketlerinin motorları için bir yakıt olarak
kullanılmasıdır. Bu maksatla sezyum buharları iyonlaştırılır. Meydana gelen iyonlar bir elektriki alanda
hızlandırıldıklarında itme gücü kazanırlar. Bu tarzla diğer yakıtlardan 140 misli fazla güç elde edilir.