Cevad İsfehani

Zengîlerden Musul hâkimi Kutbeddîn’in vezîri. İsmi Ebû Câfer Muhammed bin Ali’dir. Lakabı
Cemâleddîn’dir. Fakat çok cömerd olması sebebiyle bu mânâya gelen Cevâd lakabıyla tanınıp meşhûr
olmuştur. Babası tarafından küçük yaştan itibaren çok iyi bir tarzda yetiştirildi. İyi bir terbiye ve tahsil
gören Cevâd İsfehânî, genç yaşta Selçuklu sultânı Mahmud bin Melik Şah’ın dîvânında bir makâma
tâyin edildi. Daha sonra Musul ve Nusaybin vâliliği yaptı. Bundan sonra da vezirlik makâmına
yükseltildi. Musul hükûmeti Atabek Zengi bin Aksungur’a geçince, Atabek Zengi tarafından da vezir
olarak tâyin edildi. Bu vezirliği sırasında oldukça meşhûr ve nüfuzlu bir kişi oldu. Atabek Zengi’nin
katledilmesi sırasında, vezir Cevâd İsfehânî’yi de katletmeye teşebbüs edildiyse de emîrler tarafından
kurtarıldı. Daha sonra hükümdâr olan Seyfeddîn Gâzî bin Zengî tarafından da vezîr olarak tâyin edildi.
Vezirlik yaptığı devrelerde, çok güzel hizmetler gerçekleştirdi. Bilhassa cömertliği, fakirlere yardımı ve
güzel hizmetleri ile çok sevilip meşhûr oldu. Mekke-i mükerreme, Medîne-i münevvere ve diğer
beldelere çok hayrat ve yardım yaptı. Medîne-i münevverenin etrafında sur inşâ ettirdi. Mescid-i
Nebî’yi tâmir ettirdi. Her sene Mekke ve Medîne’ye bir senelik gıda maddesi, zahîre, giyecek, elbise ve
belli mikdar nakit para göndermeyi âdet hâline getirmişti. Musul’da vukû bulan bir kıtlık sırasında,
bütün malını fakirlere dağıttı. Arafat Ovasındaki mescidi ve buraya giden yolu tamir ettirdi. Yine
Arafat’ta havuzlar yaptırdı. Bu havuzlara yer altından su yolları yaptırıp, su akıttı. Bu havuzlardan
devamlı su akardı. Dicle Nehri üzerine de bir köprü yaptırdı. Her gün evinin kapısına çıkar, fakirlere
yüz dinâr dağıtırdı. Âlimlere, sâlihlere ve ilim öğrenenlere de ayrıca yardımda bulunurdu. Ayrıca çok
sayıda ribât, muhtaçların barınacağı ve yardım alacağı kuruluşlar yaptırdı. Halk, her tarafdan gelip
buralardan istifâde eder, ihtiyaçlarını giderirlerdi. Onun dağıttığı sadakalar, hediyeler, Horasan’ın en
ücrâ köyünden Yemen sınırlarına kadar ulaşmaktaydı. Esirleri kurtarmak için binlerce dinâr harcardı.
Sadece Suriye’deki müslüman esirleri kurtarmak için, o zamanki değerle pek yüksek bir rakam olan on
bin dinâr ödemiştir. Cevâd İsfehânî, Sultan Seyfeddîn Gâzî’nin vefâtından sonra tahta geçen
Kutbeddîn Mevdut zamanında, hakkında yapılan iftiralar üzerine tutuklanarak hapsedildi.
Hapsedildikten bir sene sonra 1164 (H.559)’de vefât etti.