Antimon - Stibium (Sb)

Alm. Antimon, Fr. Antimoine, İng Antimony. Kimyada Sb formülüyle gösterilen bir element. Tabiatta
mineraller halinde bulunur. Çok eskiden beri bilinen bir elementtir. Atom numarası 51 ve atom ağırlığı
121,75’dir. Yoğunluğu 4,6 gr/cm3tür. Periyodik cetvelde 5A grubunda bulunur.
Kimyasal olarak daha ziyade metalik özelliklere sahipse de metallere benzemeyen bazı davranışları
da vardır. Dört çeşit allotropu mevcuttur.
1. En çok bilineni ve en kararlı olanı, kristal halinde olup kırılgan, gümüş renginde metaldir. Erime
noktası 630 ve kaynama noktası 1380°C dir. Özgül ağırlığı 6,7 gr/cm3tür.
2. Gri antimon, oda sıcaklığında kararlıdır.
3. Sarı antimon, Sb4 şeklindedir -90°C de kararlıdır.
4. Siyah antimon, antimon triklorürün elektrolizinden elde edilir. Hafif bir darbe ile patlar ve gri
antimona dönüşür.
Bulunuşu: Antimon mineralleri dünyada geniş bir alana yayılmış olarak bulunur. Türkiye, Çin, ABD,
Çokoslovakya Avusturya, Yugoslavya, Meksika, Kanada, Kuzey Afrika ve Bolivya antimon üreticisidir.
Stibnit (Antimon sülfür Sb2S3) antimon kaynağı olarak en önemli mineraldir. Antimonun diğer
mineralleri antimon oksit ve antimon oksi sülfürdür.
Elde edilişi: Antimon Sb2S3’ün demir parçaları ile eritilmesinden elde edilir. Yüksek kalitedeki antimon
elektrolizle elde edilir.
Bileşikleri: Antimon, bileşiklerinde -3, +3, +5 değerliklerini alabilir.
Metal antimon havada kavrulursa Sb2O3 (antimon trioksit) meydana gelir. Antimon trioksit amfoterdir.
Bu yüzden asit ve bazlarla reaksiyon verir. Sb2O4 (antimon tetraoksit) ise asit oksittir ve bazlarla
reaksiyon verir. Antimon pentaoksit (Sb2O5) suda az çözünür. Fakat bazda çözünür.
Stibin denilen antimon hidrür (SbH3) zehirli ve renksiz bir gazdır.
Kullanıldığı yerler: Antimon alaşımlarda kullanılır. Kalay, kurşun gibi yumuşak metaller antimon ile
sert alaşımlar verir. % 6-8 arasında antimon ihtiva eden kurşun alaşımları sert ve aside dayanıklıdır.
Sülfat asidi etki etmez. Bu alaşımlardan batarya (akümülatör) plakları, matbaa harfleri yapılır. Ayrıca
sezyumla beraber katot lambaları yapımında ve kızılaltı ışınları bulucusu olarak kullanılan fotosellerin
üretiminde kullanılır. Oksitleri ise, saydam olmayan sır yapımında, cam ve seramiklere renk vermede
kullanılır.
Antimonun bileşiklerinden antimon sülfür cephane ve kibrit yapımında, antimon trioksit ile antimon
triklorür aleve dayanıklı kumaş üretiminde, gene antimon trioksit hem pigment hem de yanmayı
yavaşlatan eleman olarak boyalarda ve plastiklerde kullanılır. Boyalarda pigment olarak kullanılan
birçok antimon bileşiği vardır; organik tuzlarından antimon-potasyum tartarat (tartar emetik) dokuma
sanayiinde boya sabitleştirici, tıpta da balgam söktürücü ve kusturucu olarak kullanılır. Yine antimonun
bazı organik bileşikleri de çeşitli tropikal hastalıkların tedavisinde kullanılır.
Antimon zehirlenmesi: Ağız veya teneffüs yoluyla alınan bazı antimon bileşiklerinin vücut dokuları ve
fonksiyonları üzerindeki zararlı etkileri. Antimon zehirlenmesinin belirtileri arsenik zehirlenmesininkine
benzer.
Antimon zehirlenmesi, iyi emaye kaplanmamış paketler içinde satışa sunulan ve emaye kaplamadan
çözünen antimon oksitle karışmış olan asitli meyve sularının içilmesiyle ortaya çıkar. Solucan ve
mantar hastalıklarının tedavisinde ve kusturucu olarak kullanılan tartar emetik gibi ilaçların arka arkaya
kullanılması da zehirlenmeye yol açabilir. Buna mukabil antimonun sanayideki kullanımı, antimon
bileşikleriyle çalışan iş yerlerindeki ağır zehirlenme olayları ile bağlantılı görülmemektedir.