Çay

Orjinal Adı Camellia sinensis (ya da Thea sinensis)

Bilgi
Çaygiller familyasının örnek bitkisidir. Anayurdu
Çin ve Güneydoğu Asya olan çay, günümüzde tropikal ve astropikal iklimi
olan birçok yerde, değişik kültür formlarıyla yetiştirilmektedir. Ülkemizde de
Doğu Karadeniz bölgesinde, Rize ve çevresinde çay üretimi başarıyla
sürdürülmektedir. Çay, başlıca üç ana doğal türü ve bu türlerden elde edilmiş
pek çok melezi olan, bazı türlerinde boyu 20 m'yi bulan ama sürekli budanarak
boyu kısaltılan, böylece ortalama boyu 1,5-3 m. olabilen çokyıllık ağaççıktır.
Kısa saplı, almaşık dizili, derimsi yapılı, uzunca ve sivri uçlu, kenarları dişli
yaprakları vardır. Çiçekleri beyaz; bazı türlerde hafif sarı ya da pembemsi
renkli ve hafif kokuludur. Bitkinin tohumlarını taşıyan meyvesi odunsu yapılı,
üç gözlü ve kapsül biçimlidir. Çay bitkisi yılda ortalama 1.500 mm.'lik düzenli
yağış alan iklime gereksinir. Doğrudan güneş gören asitli, derin, süzek ve
özellikle kireçsiz topraklan sever. Tohumuyla ya da gövde çelikleriyle
çoğaltılır.
Dünyada en çok tüketilen içitlerden biri olan çay, bitkinin yapraklarının elle
toplanıldıktan sonra çeşitli işlemler sonucu mayalanmadan kavrulması,
soldurulması, kıvrılması ve kurutulması sonucu elde edilen ürünün
demlendirilmesiyle hazırlanır. Kara ve yeşil çay adları verilen, iki önemli türü
vardır. Kara çay daha çok sevilerek tüketilir. Çay yapraklarında kafein, tein,
teofillin, teobromin alkolitleri, tanen, uçucu yağ ve az da olsa B vitamini
bulunur, insanda tutkunluk derecesinde çay içme isteği yaratan, çayın içerdiği
kafein ve tein adlı maddelerdir.

Tibbi Etkileri ve Kullanımı
Önce çayın tıbbi etkileri ve sonra bu etkileri bedene yararlı hale getirilen çay
içitinin hazırlanması şöyle özetlenebilir:
• Aşırı içilmemek koşuluyla bedeni ve sinirleri uyarmada olumlu etkileri
vardır.
• Midevidir: Sindirimi kolaylaştırır.
• Peklik vericidir, özellikle yeşil çay diyareye karşı kullanılabilir.
• Terleticidir. Şekersiz içtiğimizde sıcak havalara dayanmamızı sağlar.
Bu etkileri sağlayabilmek ve sözgelişi 6 büyük fincan tüketebilmek üzere çay
şöyle hazırlanır: Piyasada satılan çaylardan alınır. 1-1,5 litre kadar su
kaynatılır. Demliğe konan 3-4 tatlı kaşığı çay üzerine bir miktar kaynar su
dökülür. Geri kalan suyun çaydanlıkta ve kısık ateşin üzerinde kaynatılmasına
devam edilirken demlik de çaydanlığın üzerinde durur, işlem 20 dakika
sürdürülürken demlikteki çay demlenmiş olur. Böylece demlenen çaydan
fincanlara uygun miktarda konur ve üzeri çaydanlıktaki sıcak suyla
tamamlanır. Bu şekilde hazırlanmış olan çay, kişinin seçimine bağlı miktarda
içilir.
• Ayrıca çayın doku büzücü ve mikrop kırıcı etkileri de vardır. Bu
özelliklerinden mikrop kapmış ya da kanlanmış gözlerin çay banyosuyla
iyileştirilmesinde yararlanılır.
Yukardaki tarife göre demlenip hazırlanmış çaydan bir fincan alınıp ılıtılır. Ve
şikayet konusu göze bu çayla kompres yapılır. Bu yöntem geleneksel ve ilkel
gibi görünse de, gözlerin iyileştirilmesinde etkili olur.

UYARI
• Çayın aşırı miktarda tüketilmesi uykusuzluk ve kalp çarpıntısına neden
olabileceği gibi, başka sakıncalar da doğurur, özellikle yüksek tansiyonu; kalp
ve sinir rahatsızlıkları bulunanlar, böbreklerinde kum ya da taş,
bağırsaklarında peklik illeti çekenler, olabildiğince çaydan uzak durmalıdır.