Meyan (-Kökü)

Orjinal Adı Glycyrrhiza glabra
Diğer Adları Biyam, Boyam, Piyam, Tatlıkök
Bilgi
Baklagiller familyasındandır. Anayurdu Avrupa'nın
güneyi olan, dayanıklı çokyıllık otsu bitkidir. Ülkemizde Ege, Akdeniz,
Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak, özellikle akarsu
kıyılarında yetişir. 50-100 cm. kadar boylanabilir, ince uzun, koyu yeşil renkli
yaprakçıklardan oluşan bileşik yaprakları; yaz mevsiminde bitkinin yaprak
koltuklarında seyrek başaklar halinde açan mavimsi mor, bazen beyaz ya da
sarımsı çiçekleri; 7-10 cm. uzunlukta yassı meyveleri vardır. Bitkinin
konumuzu ilgilendiren rizomu, 0,5-2,5 cm. çapında ve 15-50 cm. uzunluktaki
silindir biçimli kökgövdesidir. Kabukluyken esmer, soyulduğunda sarı renkli
olan bu kök, önce tatlı iken sonra acımsılaşır. Meyan (ya da Meyankökü)
bitkisi kumlu, derin ve humuslu topraklan, bol güneşli yerleri sever. Dökülen
tohumlarıyla çoğalır ya da kökü bölünüp ekilerek çoğaltılır.
Meyanın rizom kökü, normal şekere göre elli kat daha tatlı olan glisirizin ile
flavon, saponin ve kumarin adı verilen maddeleri; tadı acı uçucu yağlan,
nişasta ve yapışkan bitki sıvısını içerir. Bu kökler ilaç ve bira endüstrilerinde,
kolalı içitlerin yapımında kullanılır. Anadolu'da bu kökten şerbet yapılarak
içilir. Üç yıllık köklerinden elde edilen meyan balı, koyu renkli toz, çubuk ya
da dörtgen şeklindeki parçalar halinde satılır ve ilaç olarak kullanılır.
Tibbi Etkileri
ve Kullanımı
Bitkinin kökünün tıbbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri şöyle
özetlenebilir:
• Göğüs yolları hastalıklarında etkilidir: Göğsü yumuşatır, balgamı söktürür,
ateşi düşürür, öksürüğü keser; nezle ve bronşitte iyileştiricidir. Solunum
yollarında mukozayı korur, boğaz ağrılarına iyi gelir.
• Yatıştırıcı ve rahatlatıcıdır.
• Özellikle çocuklar için hafif müshil etkisi vardır.
• Bedeni güçlendirici toniktir.
• Mide yanmaları, gastrit ve mide ülserlerinde iyileştirici etkiler yapar.
• Karın ağrılarını geçirir.
• İdrar söktürücüdür.
Bu etkilerinden yararlanmak üzere, meyankökü sonbaharın sonlarında toprak
kazılarak çıkarılır. İyice temizlenerek açık havada kurutulur. Kabukları soyulur
ve parçalanır. Bu parçalardan 1/2-1 tatlı kaşığı alınır, 1 bardak suya konularak
kaynama noktasına kadar ısıtılır. Bu noktada ateş kısılıp 10-15 dakika daha
ısıtma işlemi sürdürülür. Böylece elde edilen dekoksiyondan günde üç kez
birer bardak içilir ya da piyasada çubuklar halinde satılan meyankökü ağızda
emilerek aynı tıbbi etkilerinden yararlanılır veya meyan balı suda kolayca
eritilerek içilir.