Abdülhay El-Haseni

Hindistan’da yetişmiş olan alim ve tarihçi. İsmi, Abdülhay bin Fahrüddin bin Abdilali’dir. Peygamber
efendimizin torunu hazret-i Hasan’ın soyundan geldiği için el-Haseni nisbesiyle meşhur oldu. 1869
(H.1286) senesinde Hindistan’ın Lüknov şehri yakınlarında doğdu. 1923 (H.1341) senesinde aynı
yerde vefat etti. Kabri oradadır.
Dedeleri Moğol istilası sırasında Bağdat’tan Hindistan’a göçmüşler ve burada İslamiyeti yaymaya
çalışmışlardır. Abdülhay Haseni ilk tahsiline doğduğu yerde başladı. Lüknov’daki devrinin tanınmış
alimlerinden Arapça, fıkıh, tefsir ve akli ilimleri öğrendi. Daha sonra o zamanın önemli ilim
merkezlerinden Bhopal’da hadisten tıbba kadar çeşitli ilimleri tahsil etti. Daha sonra Hindistan’ın
önemli ilim merkezleri olan Delhi, Seharanpur, Diyobend, Paniput ve Serhend gibi yerlere gitti.
Oralarda bazı alimlerin derslerini takib ederek icazet aldı. 1895 (H.1313) senesinde Lüknov’da yerleşti.
Zamanının büyük bir kısmını ilmi çalışmaya ayırdı. Nedvet-ül-Ulema adıyla 1893 senesinde kurulan
cemiyetin çalışmalarına katıldı. 1915 senesinde bu cemiyete müdür oldu. Ölümüne kadar
Nedvet-ül-Ulema ve ona bağlı bir kuruluş olan Darülulum’da çalıştı. Arap, Fars, Urdu dil ve
edebiyatlarıyla İslam sonrası Hindistan tarih ve medeniyeti, ilim ve telif hareketleri hakkında
araştırmalar yaptı. Son günlerine kadar kitap yazmakla meşgul oldu. 2 Şubat 1923 (H.1341) tarihinde
Lüknov’da vefat etti. Seyyid Alemullah’ın zaviyesinde, onun kabri yanına defnedildi. Ebül-Hasan Ali el-
Haseni en-Nedvi ile Nedvet-ül-Ulema Cemiyeti eski başkanı Abdülali el- Haseni onun oğullarıdır.
Eserleri:
1. Nüzhet-ül-Havatır ve Behcet-ül-Mesami ven-Nevazır: Hicri birinci asırdan 14. asra kadar
Hindistan’da yaşamış alim, evliya, edib, siyaset ve devlet adamlarının biyoğrafilerini içine alan bir
eserdir. Arapça ve sekiz cilt olan bu eserde 4500 kadar kimsenin biyoğrafisi vardır. eserin birinci cildi
hicri 1-7. asırlara, diğer cildler ise hicri sekizinci yüzyıldan başlamak üzere her bir cildi bir yüzyıla
tahsis edilmiştir. Eserin ikinci cildi, İbn-i Hacer el-Askalani hazretlerinin Ed-Dürerü’l-Kamine adlı
eserinin zeyli olarak 1931 (H.1350) senesinde Haydarabad’da neşredilmiştir. Yedinci cilde kadar olan
diğer cildler 1947-1959 (H.1366-1378) yılları arasında, sekizinci cildi ise 1970 (H.1390) yılında
Haydarabad’da basılmıştır.
2. Ma’arif-ül-Avarif fi Enva-il-Ulum vel-Mearif: İslamiyetin Hindistan’da yayılışından yirminci yüzyılın
başlarına kadar Hindistan’da eğitim ve öğretim tarihi, din ve fen ilimleri, dil, edebiyat, tarih ve coğrafya
alanındaki gelişmeler ve bu dallarda yazılan eserlerden bahseder. Bu kitab Es-Sekafet-ül İslamiyye
fil-Hind adıyla neşredilmiştir.
3. Telhis-ül-Ahbar: Hadis alanında yazdığı bu eserde senedler verilmeksizin sadece hadis-i şerifler
zikr edilmiştir. Sahih hadislerin bulunduğu bu eser, müellifin vefatından sonra Tehzib-ül-Ahlak adıyla
neşredilmiştir.
4. Cennet-ül-Meşrik ve Matlau Nur-il-Müşrik: Hindistan’ın coğrafyası ile İslam sonrası tarihinin ele
alındığı eserde Hindistan’da İngiliz hakimiyeti ve Hindistan bağımsızlık hareketlerine de yer verilmiştir.
Eser, El-Hind fil- Ahd-il-İslami adıyla 1972 (H.1392) senesinde Haydarabad’da yayınlanmışdır.
5. Münteha’l-efkar.
6. Gül-i Rana.
Abdülhay el-Haseni’nin bunlardan başka Urduca, Arapça ve Farsça eserleri ve risaleleri de vardır.