Ali Bin İsa El-Kehhal

Göz hastalıkları hakkında ilk defa kitab yazan Müslüman tıp alimi. Müslümanlar arasında “Kehhal”,
Avrupa’da ise “Hally Jesu” isimleriyle meşhur olmuştur. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. 1039 (H.
430) senesinde Bağdat’ta vefat etti.
Ali bin İsa el-Kehhal’ın, İslam aleminde ve batıda meşhur bir tıp alimi olarak bilinmesinin sebebi,
yazmış olduğu Tezkiret-ül-Kehhalin adlı eseridir. On dokuzuncu asrın ortalarına kadar bir benzeri
yazılmamış olan bu eserde, eski eserlerin tetkikinden elde ettiği, o devrin tıp alimlerinden öğrendiği ve
uygulama sırasında elde ettiği bilgileri toplamıştır. Eser üç ana bölümden meydana gelmiştir:
Birinci bölümde; gözün anatomisi, fizyolojisi, tabakaları, damar ve sinirlerin incelenmesi, her bir
tabakanın başlangıç ve sonu, sağladığı faydalar ve beslenme kaynakları anlatılmaktadır.
İkinci bölümde; gözün dış hastalıkları ve tedavileri, göz kapağı, gözyaşı bezleri, kornea ve uveanın
hastalıkları ve tedavileri, katarakt ve ameliyatı hakkında bilgi verilmektedir. Bu bölümde trahom
hastalığına da yer verilmiş, gözde arpacık çıkması, göz kapağının büyümesi ve şeklinin bozulması
durumları esaslı bir şekilde incelenmiştir. Göz kapak içi derisine ait on üç hastalıktan optalmi esaslı bir
şekilde ele alınmış bu tür hastalıklarda yumurta akı, süt gibi maddelerin, çinko külü ve uyuşturucu bir
madde ile kullanılabileceğini bildirmiştir. Optalmi devam ettiği takdirde trahomun ortaya çıkabileceğini
ileri sürmüştür.
Eserin üçüncü bölümünde ise gözün iç hastalıkları ve tedavileri, billur cisim ve albümin hastalığında
gözün değişiklikleri, miyop, hipermetrop, gece körlüğü; saydam tabaka, retina, görme siniri, ağtabaka
ve iris hastalıkları, şaşılık ve görme hastalıkları hakkında bilgi verilmekte ve yüz otuz iki çeşit hastalığın
tarifi yapılmaktadır.
Eser; hijyenle ilgili bazı tavsiyelerin yanında 141 basit ilacın göze etkilerini açıklayan bir kısımla son
bulmaktadır. Eserin en orijinal yerlerinden biri de o güne kadar bilinen lokal anesteziklerin yanı sıra
ağrılı ameliyatlarda ilk defa Mandragora (adamotu) ve Opium (afyon) buharı gibi genel anestezi yapan
maddelerin yardımıyla göz ameliyatlarının nasıl yapılacağını tarif etmiş olmasıdır.
Ali bin İsa el-Kehhal’in bu önemli eseri, İslam aleminde ve Avrupa’da tanındı. Latinceye tercüme edildi.
Tıp tarihçileri, on dokuzuncu asrın ortalarına kadar gözle ilgili daha mükemmel bir eserin yazılmadığını
ifade etmektedirler. Eser, Arapça olup, Hindistan’da Hazinetü’l-Mearif Yayınevi tarafından
neşredilmiştir.